Một lời tiên tri tự ứng nghiệm hay còn gọi là tiên tri tự hoàn thành là một kỳ vọng hoặc niềm tin có thể ảnh hưởng đến hành vi của bạn, do đó khiến cho niềm tin trở thành sự thật.
Nhà xã hội học người Mỹ William Isaac Thomas (1863–1967) là người đầu tiên phát hiện và gọi tên hiện tượng này qua Định lý Thomas (1928): “Nếu ta định nghĩa một tình huống là thật, cuối cùng nó sẽ thành sự thật.” Dựa trên ý tưởng đó, vào năm 1948, nhà xã hội học người Mỹ Robert K. Merton tạo ra thuật ngữ ‘self-fulfilling prophecy’.
Sự thật đằng sau một lời tiên tri tự hoàn thành – hiệu ứng Pygmalion, niềm tin của bạn về những gì bạn mong muốn xảy ra sẽ thúc đẩy những hành động dẫn đến mong cầu đó cuối cùng trở thành hiện thực.
Nếu bạn luôn lo lắng rằng mọi thứ sẽ đi sai hướng, bạn sẽ mất động lực và ít nỗ lực hơn, không cố gắng tìm phương pháp có thể xoay chuyển tình hình. Kể từ đó, những bi quan về điều tồi tệ nhất sẽ rủ theo những “vận rủi” và điều tồi tệ nhất. Chính vì thế, để bạn có thể ứng dụng lời tiên tri này đúng cách, ezCareMe sẽ mách cho bạn một số dấu hiệu và cách để sử dụng nó ngay sau đây!
Dấu hiệu của một lời tiên tri tự hoàn thành
Sau đây chính là một số trường hợp cho thấy bạn đã “đi theo lộ trình” đến với lời tiên tri tự hoàn thành:
- Thường xuyên đưa ra những dự đoán, có cảm xúc bi quan về tương lai
- Không thể thoát khỏi suy nghĩ về những trải nghiệm tồi tệ từ quá khứ
- Tập trung chủ yếu vào những tiêu cực trong bất kỳ tình huống nhất định nào
- Tin rằng những dự đoán tiêu cực của bạn là không thể tránh khỏi và bạn không kiểm soát được chúng
Tuy nhiên, không phải tất cả những lời tiên tri tự hoàn thành lúc nào cũng mang đến năng lượng tiêu cực. Đôi khi, những kỳ vọng tích cực có thể truyền cảm hứng cho những hành động giúp bạn thành công hơn và đạt được mục tiêu của mình. Nhưng nếu những suy nghĩ ban đầu của bạn đã được xây dựng trên nền tảng tiêu cực, nó sẽ là trở ngại kìm hãm và ngăn cản bạn phát huy hết tiềm năng của mình.
Vì sao lời tiên tri lại ứng nghiệm?
Theo Robert, đôi khi một niềm tin dù là không đúng thực tế, nhưng lại có khả năng kích hoạt những lối suy nghĩ hoặc hành vi mới và tạo ra những kết quả trùng khớp với niềm tin ban đầu. Nói cách khác, những niềm tin đó được hiện thực hoá là do phản ứng tâm lý của con người đẫn đến chuỗi hành động trước những dự đoán, nỗi sợ và lo lắng về tương lai.
Câu chuyện về Oedipus trong Thần thoại Hy Lạp cũng có thể xem như một ví dụ cụ thể cho việc này. Một nhà tiên tri đã phán rằng ông sẽ là người giết vua cha và kết hôn với mẹ. Cha ông vì tin theo nên đã tìm mọi cách để ngăn cản việc đó, nhưng tất cả nỗ lực đều dẫn tới kết quả hệt như lời sấm trước kia.
Vậy quá trình “lời tiên tri” ứng nghiệm sẽ là:
- Bạn tự tạo ra kỳ vọng về một kết quả cụ thể.
- Bạn vô thức thể hiện những kỳ vọng đó qua lời nói hoặc hành vi.
- Những người khác vô tình tự điều chỉnh để phù hợp với những gì bạn thể hiện trong quá trình tiếp xúc.
- Kỳ vọng của bạn trở thành hiện thực.
- Bạn nhận được những lời xác nhận và củng cố cho sự thật đó.
Phân loại lời tiên tri tự ứng nghiệm
Lời tiên tri tự ứng nghiệm có 2 loại:
- Lời tiên tri tự tạo (Self-imposed prophecy): Mong đợi của bạn gây nên ảnh hưởng lên hành vi của chính bạn.
- Lời tiên tri từ người khác (Other-imposed prophecy): Mong đợi của người khác ảnh hưởng lên hành vi của bạn.
Một số trường hợp bạn thường gặp trong đời sống:
- Hiệu ứng Placebo: hay còn gọi là hiệu ứng “giả dược” trong y tế. Đôi khi các phương pháp chữa bệnh không thực sự có tác động gì đến bệnh tình của bệnh nhân, nhưng họ vẫn có những biến đổi thể chất nhờ “niềm tin khỏi bệnh”. Vì chính niềm tin của bạn sẽ ảnh hưởng đến hành vi và cách thể hiện của bạn, góp phần vào kết quả mà bạn mong đợi sắp xảy ra.
- Hiệu ứng Pygmalion: Là một dạng của lời tiên tri từ người khác. Ví như việc đọc tử vi và tin rằng bạn sẽ có một ngày tồi tệ dựa trên những dự đoán của nó là một ví dụ về những lời tiên tri được áp đặt. Có thể thấy rõ tác động của hiệu ứng này trong giáo dục và phát triển kỹ năng của một đứa trẻ với những mong muốn của các bậc cha mẹ.
- Vấn đề định kiến và kỳ thị: Những người cho rằng chủng tộc khác thấp kém hơn mình sẽ hành xử với những người đó hệt như vậy. Họ từ chối trao cho đối tượng bị coi thường cơ hội học hỏi để chứng minh điều ngược lại. Đây là một phần của systemic racism – tình trạng phân biệt chủng tộc ở nhiều cấp độ và hệ thống trong xã hội.
Làm thế nào để tận dụng mặt tích cực của một lời tiên tri ứng nghiệm?
Điều kiện tiên quyết để thành công trong việc sử dụng phương pháp này để thực hiện mong muốn của bạn chính là bạn phải có một cái nhìn tích cực và thực sự tập trung vào mỗi hành động bạn thực hiện có thể mang lại kết quả mong muốn. Việc tin rằng bạn sẽ thành công là một phần thiết yếu để biến nó thành hiện thực.
Điều quan trọng nhất là bạn phải tự nhận thức được ảnh hưởng từ những lời tiên tri do người khác áp đặt. Hãy chú ý đến những kỳ vọng của những người xung quanh bạn và cách họ có thể gây ảnh hưởng đến hành vi của bạn. Bạn phải luôn nhớ rõ và toàn tâm với mục tiêu và niềm tin của mình ngay cả khi phải đối mặt và chịu áp lực từ kỳ vọng của người khác.
Tác động của một lời tiên tri tự hoàn thành lên các phương diện cuộc sống
Như đã nói trên, những lời tiên tri tự hoàn thành có thể tác động đáng kể đến hành vi, niềm tin, thái độ và động lực của chính bạn trong hầu hết các mặt của đời sống.
- Trường học, Chăm sóc sức khỏe và các lĩnh vực khác
Nghiên cứu cho thấy kỳ vọng của mọi người có thể ảnh hưởng đến kết quả trong các cơ sở nghiên cứu, phòng xử án, lớp học, kinh doanh và chăm sóc sức khỏe. Kỳ vọng của mọi người có thể tác động đến phản ứng của những người tham gia nghiên cứu, bồi thẩm đoàn, sinh viên, nhân viên và bệnh nhân.
- Sử dụng và điều trị chất gây nghiện
Một nghiên cứu cho thấy niềm tin của cha mẹ về giá trị của sự tham gia của họ vào một chương trình sử dụng chất gây nghiện ở tuổi vị thành niên sẽ phần nào giúp ích cho dự đoán về việc sử dụng rượu của con cái họ. Những kết quả như vậy là một ví dụ về cách những lời tiên tri được áp đặt có thể ảnh hưởng đến kết quả.
Các nhà nghiên cứu cũng đã phát hiện ra rằng những lời tiên tri tự hoàn thành ảnh hưởng đến trải nghiệm chủ quan của việc tiêu thụ rượu theo những cách không liên quan trực tiếp đến tác động sinh lý của rượu.
Ví dụ, những người nghĩ rằng mình sẽ tự làm việc xấu hổ hoặc trở nên hung hăng sau khi uống rượu có nhiều khả năng tham gia vào những hành vi đó hơn.
- Chức năng xã hội
Giữ những kỳ vọng xã hội tiêu cực về mọi người xung quanh cũng đã được chứng minh là một yếu tố dự báo lâu dài về hoạt động xã hội của một người. Những phát hiện như vậy cho thấy rằng những lời tiên tri tự hoàn thành sớm xuất hiện trong thời niên thiếu có thể tiếp tục ảnh hưởng đến hành vi cho đến tuổi trưởng thành.
- Động lực và lòng tự trọng
Ngoài ra, những lời tiên tri tự hoàn thành có thể tác động đáng kể đến động lực và lòng tự trọng. Khi bạn không tin vào khả năng thành công của mình, việc duy trì động lực và tập trung vào mục tiêu của mình có thể là một thách thức. Không tin vào khả năng thành công của bạn cũng có thể dẫn đến cảm giác bất an, nghi ngờ và kém vào năng lực bản thân.
Niềm tin tự hoàn thành có thể có tác động đáng kể đến kết quả trong các môi trường khác nhau, bao gồm trường học, công việc và sức khỏe.
Làm thế nào để tránh những lời tiên tri tiêu cực về việc tự hoàn thành
Có một số điều mà mọi người có thể làm để tránh những lời tiên tri tự hoàn thành gây tổn hại:
- Hãy nhận biết những lời tiên tri tự áp đặt của chính bạn: Điều cần thiết là phải lưu ý đến tác động tiềm tàng mà kỳ vọng có thể có đối với hành vi của bạn. Nếu bạn tin rằng mọi thứ sẽ không suôn sẻ, bạn có khả năng hành động theo cách khiến kết quả này có nhiều khả năng xảy ra hơn.
- Cam kết với niềm tin và mục tiêu của bạn: Trung thành với mục tiêu và niềm tin của chính bạn, ngay cả khi đối mặt với kỳ vọng của người khác.
- Nhận ra những kỳ vọng của người khác ảnh hưởng đến niềm tin vào bản thân của bạn như thế nào: Hãy chú ý đến kỳ vọng của những người xung quanh và cách chúng có thể ảnh hưởng đến hành vi của bạn. Hãy chắc chắn tập trung vào mục tiêu của riêng bạn và đừng để người khác ra lệnh cho hành động của bạn.
- Thực hành lòng trắc ẩn với bản thân: Đừng đánh bại bản thân khi bạn không đáp ứng được kỳ vọng của chính mình. Chấp nhận rằng bạn đã phạm sai lầm và học hỏi từ nó. Tiếp tục và tập trung vào những gì bạn có thể làm khác đi vào lần tới.
Bằng cách hiểu được tác động của những lời tiên tri tự hoàn thành, bạn có thể làm việc để chống lại bất kỳ kiểu suy nghĩ tiêu cực nào có thể kìm hãm bạn. Hãy chủ động trong việc xác định bất kỳ niềm tin hoặc kỳ vọng nào có thể hạn chế tiềm năng của bạn và thực hiện các bước để thay đổi chúng. Với thực hành, bạn có thể học cách phá vỡ và tránh những lời tiên tri tiêu cực tự hoàn thành và đạt được mục tiêu của mình hoặc đơn giản hơn, bạn có thể cùng với các chuyên gia tâm lý “gỡ rối” tơ lòng từ những áp lực tiêu cực trên.
Tóm tắt
Một lời tiên tri tự hoàn thành là một tình huống mà kỳ vọng của ai đó về một tình huống cụ thể khiến tình huống đó trở thành sự thật. Nó chứng tỏ rằng có một cái nhìn tích cực và tập trung vào những hành động bạn có thể thực hiện để mang lại kết quả mong muốn là điều quan trọng để thành công.
Nguồn tham khảo và lược dịch: What Is a Self-Fulfilling Prophecy?